Ég hef oft farið út í umræðu um íslenskuna og enskuslettur, en ég fæ oft verki í heilann við að hlusta á fólk tala. ,,Meikar sens”, ,,beisiklí”, ,,axjúlí” ,,frústrerandi”, og svo heyri ég fólk segja stundum heilu setningarnar á ensku. Ég þarf gjörsamlega að bíta í tunguna þegar ég heyri samræður af þessu tagi og ekki hjálpar það að þessi ósiður er farinn að smitast í ríkissjónvarpið okkar sem við öll borgum fyrir.

Íslenska er ótrúlega mikilvægt verkfæri sem við höfum. Það er mikilvægt að tungumálið deyi ekki út, hinsvegar eru skiptar skoðanir um hversu mikið og hvernig hún megi þróast. Sumir vilja þýða öll orð og búa til séríslensk nýyrði yfir allt, sum þeirra eru vel heppnuð en önnur ekki. Til að nýyrði komist í almenna notkun þarf það að vera þjálla en aðlagað tökuorð gæti orðið, eða gagnsætt samsett orð.

Margir eru viðkvæmir fyrir því að bæta tökuorðum í íslensku, en fólk gleymir að með tímanum verður tökuorðið hluti af íslensku. Einhverstaðar verða öll orð að verða til og eru tökuorð ekki endilega af verri endanum, heldur endurspegla þau sögu okkar. Fáir setja sig upp á móti orðinu „bíll” nú til dags, en hörðustu íslenskuunnendur ættu sennilega frekar að nota orðið „sjálfrennireið” ef þeir vilja forðast tökuorð. Okkur þykir flestum hinsvegar vænt um dönsku tökuorðin okkar nú til dags, öfugt  við skoðanir margra á nýlegri enskum tökuorðum.

Sem námsmaður á háskólastigi hef ég æfst í því að skipta á milli íslensku og ensku þegar kemur að námsefninu. Bækurnar sem við lærum eru nánast undantekningarlaust á ensku. Fyrirlestrar og glósur frá kennurum eru hinsvegar oftast á íslensku en þurfa kennarar þá alltaf að láta ensk heiti fylgja með. Það er nauðsynlegt svo við nemendurnir getum tengt saman efni úr fyrirlestri við námsbækur. Stundum er enskan jafnvel notuð einhliða í stað þess að berjast við að þýða allt yfir á íslensk orð sem enginn notar. Próf og verkefni eru oft skrifuð bæði á íslensku og ensku, eða fræðileg heiti á ensku látin fylgja með. Að sjálfsögðu er leiðinlegt að það þurfi að fara þessa leið, það væri gaman ef alltaf væri hægt að nota íslensku, en að nota ensku líka eykur skýrleika og minnkar líkur á misskilningi. Auk þess er oft auðveldara að leita að frekari upplýsingum um efnið á netinu ef maður veit enska heitið, þar sem oft eru upplýsingar á íslensku af skornum skammti.

Ef allt námsefni væri einungis á íslensku væri erfiðara að sækja áframhaldandi nám eða vinnu erlendis. Það að kunna námsefnið á tveimur tungumálum auðveldar okkur það mjög, sérstaklega ef farið er á enskumælandi markað. Í tækniiðnaðinum er enska sérstaklega mikið notuð og því skiptir miklu máli að kunna fagmál á ensku.

Öðru hverju koma fram áhyggjuraddir um að tæknin sé að skemma íslensku og tungumálið sé að deyja út. Merki um að tungumál sé í útrýmingarhættu er til dæmis þegar fólksfækkun á sér stað meðal þeirra sem tala tungumálið eða fólk hættir að kenna börnum sínum tungumálið [1]. Samkvæmt þessum viðmiðunum er íslenska í góðum farvegi. Meðfólksfjölgun á Íslandi fjölgar þeim sem tala íslensku og við  eru með mikið af rituðu máli á íslensku, sem tæknin styður við. Facebook veitan manns er stöðugt full af fréttum á íslensku, mikið er framleitt af þeim og öflugt sjónvarpsefni og kvikmyndir eru til á íslensku og það er mikið magn bóka skrifaðar eða þýddar á íslensku. Þar að auki kennum við börnum íslensku, og ólíklegt er að það breytist í náinni framtíð.

Hinsvegar er mjög takmarkað magn á tölvuleikjum á íslensku. Það er algjör snilld að í dag geta foreldrar oft haft ofan af fyrir börnum með spjaldtölvum og snjallsímum. Þetta getur verið mjög hjálplegt í bílnum, í flugi eða einfaldlega þegar verið er að elda. Frá ungum aldri er krökkum rétt spjaldtölvan eða snjallsíminn með leikjum og myndböndum. Einstaklega auðvelt er að fara á YouTube og finna Latabæjar myndband og setja af stað, eða opna þroskandi snjallsímaleik fyrir viðeigandi aldur. Nema hvað margir foreldrar stimpla inn „Lazy Town” í leitargluggann í stað „Latibær” því það er meira úrval af myndböndum á ensku af þessari alíslensku framleiðslu og þroskaleikirnir eru ekki endilega af hinu góða þegar það kemur að málþroska og barnið skilur ekki eitt einasta orð í leiknum. Hvað varðar afþreyingu er hvað brýnast að búa til meira af íslenskum leikjum.

Landsbankinn sýndi gott fordæmi með nýju Sprota appi sem er ókeypis og vert fyrir foreldra að skoða. Í því er hægt að hlusta á glás af sögum um sprotana, lita, og læra stafina og tölustafina, auk margra þrauta svo sem samstæðuspil og púsl. Einnig er hægt að spila leikinn á vefsíðu sprotanna sprotarnir.is.

Það er mitt mat að óþarfi sé að þýða allt og vera með fullkomin íslensk heiti fyrir allt, oft er í lagi að íslensk þýðing á hlutum liggi á milli hluta þegar komið er upp í fræðileg heiti sem eru lítið notuð og af þröngum hópi. Þar að auki þarf ekki að hafa áhyggjur af því að tökuorð komi í málið, þó það sé gaman þegar vel tekst til að búa gott nýyrði. Hinsvegar þarf að setja meiri kraft í að búa til þroskaleiki og afþreyingarefni á íslensku fyrir yngstu kynslóðina. Til eru allskonar styrkir fyrir rithöfunda til að gefa út efni á íslensku og framleiða íslenskt sjónvarps- og kvikmyndaefni. Kannski er kominn tími til að við einbeitum okkur að þróun smáforrita og leikja á íslensku, sérstaklega fyrir yngstu kynslóðina sem er ennþá að læra íslensku, því á meðan ekki er til úrval af leikjum og smáforritum á íslensku, spila börnin á öðru tungumáli og er þá það tækifæri til að þjálfa málþroska að fara til spillis.  

Höfundur: Anna Kristín Halldórsdóttir nemandi við Háskólann í Reykjavík

Heimildir
Endangered Languages Project FAQ. (e.d.). The Endangered Languages Project. Sótt 27.september 2016 af http://www.endangeredlanguages.com/faq/#q23

Í tilefni af þema Tölvumála þetta árið, íslenskan og upplýsingatæknin, þá bað ég nokkra nemendur í tölvunarfræði við Háskólann í Reykjavík að segja sitt álit. Ég bað þau að velta fyrir sér hver verði framtíð íslenskunnar í umhverfi þar sem t.d. kennsluefni og vinnuumhverfi er bæði á íslensku og ensku. Ég bað þau að svara spurningunni: Hverjir eru kostir þess og gallar að nota íslensku í upplýsingatækni og forðast að taka ekki inn erlend orð t.d. yfir hugtök og fræðiheiti? Á næstu vikum munu nokkrir pistlar frá hópnum birtast hér.

Ég er mikil áhugamanneskja um og hef alltaf haft metnað til að tala hreina og góða íslensku. Ég hef á mínum 37 árum sjaldan átt í erfiðleikum með þetta. Þar til að ég fór í tölvunarfræði. Nánast öll fagorð eru á ensku. Ég heyri til sjálfrar mín segja setningar eins og „við notum mock server“ og „er ekki síðan retró á föstudaginn“. Ég er ekki hrifin af þessu en hef komist að því að það tekur mig langan tíma að finna íslensku orðin við ensku fræðiheitin og fæstir skilja mig þegar að ég legg mig fram um að nota þau íslensku og neyðist til að endurtaka þau á ensku. Ætli skýringin sé að fólk annaðhvort gefst upp í baráttunni við tækniorðin eða hefur ekki metnað í að reyna.

Íslenska er ótrúlega mikilvægt verkfæri sem við búum að. Það er mikilvægt að tungumálið deyi ekki út, hins vegar eru skiptar skoðanir um hversu mikið og hvernig hún eigi að þróast. Sumir vilja þýða öll orð og búa til séríslensk nýyrði yfir allt, sum þeirra eru vel heppnuð en önnur ekki. Til að nýyrði komist í almenna notkun þarf það að vera þjálla en aðlagað tökuorð gæti orðið, eða gagnsætt samsett orð væri.

Eric Standley, er dósent við lista- tækniháskóla í Virginíu í Bandaríkjunum, skapar listaverk sem eru einstakir litlir þrívíddar gluggar sem gerðir eru úr pappa og notar hann laser-tækni við sína vinnu. Laser er mjög sterkur ljósgeisli sem er nógu öflugur til að ferðast marga kílómetra eða skera í gegnum harðgerð efni eins og málm. Þessi tækni hefur verið til í mörg ár en hugmyndin hefur verið til staðar í rúma hálfa öld. Laser byrjar sem veikt ljós, svo er bætt við það meiri orku sem verður til þess að ljósbylgjurnar í því verða þéttari og sterkari.

Í listasafninu Metropol Park í Berlín má finna áhugavert listaverk. Listsköpunin felst í því að vélmenni, Vertwalker, teiknar list sína á veggi safnsins daglega með akrýl bleki. Vélmennið, sem er af þriðju kynslóð eftir sex prótótýpur, hefur nokkra sérstöðu á þessu listsviði en allt efni til að byggja Vertwalker vélmennið var prentað út af þrívíddarprentara og hlutirnir settir saman eftir á. Það gerir það að verkum að vélmennið, sem er ansi líkt ryksuguvélmenni í laginu, er afar létt og á því auðveldara með að klifra lóðrétt og haldast í þeirri stellingu.

Trons er vélmenna-hljómsveit frá Nýja-Sjálandi sem stofnuð var af Greg Locke árið 2000. Við myndun hljómsveitarinnar var notast við ýmsa varahluti og rafeindabúnað. Hljómsveitin samanstendur af fjórum vélmennum sem bera nafnið Fifi, Swamp, Ham og Wiggy. Vélmennin spila öll á hljóðfæri, svo sem gítar, hljómborð og trommur.

Það eru ýmsar leiðir til að nálgast umræðu um mikilvægi hugvits. Ein leiðin er að benda á að við erum að taka fyrstu skrefin okkar inn í stærstu tæknibyltingu allra tíma. Í gær, miðvikudag, hófu sjálfkeyrandi leigubílar að aka um stræti Pittsburgh í Bandaríkjunum. Það eru góðar líkur á því að innan tveggja áratuga geti sjálfvirknivæðing þurrkað út um helming allra starfa á Bandarískum vinnumarkaði [1]. Þau störf sem koma í stað þeirra verða að öllum líkindum störf sem byggja á hugviti; þekkingu og hugmyndaauðgi. „Vélmennin eru að koma, hugvit er okkar eina von“ – það er ein leið til að tækla málefnið, og nokkuð sannfærandi leið ef út í þá sálma er farið. Mig langar hins vegar til að tala smá um fisk.

Í þessari grein er fjallað um hina svonefndu "top-task" aðferðafræði Gerry McGovern við utanumhald efnis á vef. Samkvæmt henni hafa allir vefir örfá lykilverkefni sem skila mesta verðmætinu. Þetta eru verkefni sem flestir notendur koma til að leysa þegar þeir heimsækja vefinn. Lykilverkefnin eru mikilvægustu atriðin og ættu að hafa forgang á hverjum vef. Þau eru staðsett í hinum svokallaða langa hálsi. Í hálsinum er u.þ.b. 5% verkefna, sem skila um 25% af verðmæti vefsins.