Skip to main content

Saga tölvuorðasafnsins 1968-2013

Saga tölvuorðasafnsins 1968-2013

Fljótlega eftir stofnun Skýrslutæknifélags Íslands var hafist handa um að safna íslenskum orðum um tölvur og gagnavinnslu og þýða erlend orð. Í þessu skyni var stofnuð orðanefnd á vegum félagsins árið 1968. Árið 1974 gaf nefndin út sem handrit tölvuprentaðan orðalista, Skrá yfir orð og hugtök varðandi gagnavinnslu, en nefndin hafði áður sent frá sér stutta óformlega orðaskrá.

Á tímabilinu frá 1978 til 2013 hafa fjórir einstaklingar starfað í nefndinni, þau Baldur Jónsson, Sigrún Helgadóttir (formaður), Þorsteinn Sæmundsson og Örn Kaldalóns. Þessi samstarfshópur tók saman efni í fimm útgáfur Tölvuorðasafns. Fyrsta útgáfan var gefin út 1983 og hafði að geyma rösklega 700 hugtök með tæplega 1000 íslenskum heitum og rösklega 1000 enskum heitum. Engar skilgreiningar eða skýringar fylgdu hugtökunum. Árið 1986 gaf nefndin út aðra útgáfu orðasafnsins. Nú voru hugtökin tæplega 2600 og þeim fylgdu um 3100 íslensk heiti og nær 3400 ensk heiti. Í þetta sinn fylgdu skilgreiningar, skýringar og dæmi þar sem það átti við. Ritstjóri þessarar útgáfu var Sigrún Helgadóttir. Þriðja útgáfa orðasafnsins var gefin út 1997 og hafði þá að geyma um 5800 íslensk heiti og um 6500 ensk heiti á rúmlega 5000 hugtökum. Flestum hugtökum fylgdu skilgreiningar og skýringar. Ritstjóri þriðju útgáfu var Stefán Briem. Fjórða útgáfan var gefin út 2005. Þá voru hugtökin orðin um 6500 og þeim fylgdu um 7700 íslensk heiti og um 8500 ensk heiti. Skilgreiningar og skýringar fylgdu eins og áður flestum hugtökum. Ritstjóri var Stefán Briem.

Baldur Jónsson lést sumarið 2009. Var þá ákveðið að vinna úr því efni sem safnast hafði eftir að fjórða útgáfan kom út. Árangur af því starfi birtist (2013) sem fimmta útgáfa sem eingöngu var rafræn og aðgengileg til leitar á sérstöku vefsetri. Hugtökum fjölgaði um 3,8% og einnig voru gerðar minni háttar lagfæringar og breytingar á því efni sem fyrir var í safninu. Stefán Briem aðstoðaði orðanefndina við frágang á efninu fyrir leitarvefinn og til prentunar orðasafnsins sem PDF-skjal.

Orðabanki Íslenskrar málstöðvar var opnaður í nóvember 1997. Þriðja útgáfa Tölvuorðasafnsins var með fyrstu orðasöfnum sem aðgengileg voru í orðabankanum. Við opnun bankans var þar bráðabirgðaútgáfa sem síðan var uppfærð þegar orðasafnið kom út snemma árs 1998. Ekki tókst að koma fjórðu útgáfunni inn í orðabankann sem nú heitir Íðorðabankinn.

Árið 2006 var fjórðu útgáfu Tölvuorðasafnsins komið fyrir til leitar á sérstökum vef. Það gerðu starfsmenn fyrirtækisins Spurl, aðallega Viðar Másson. Viðar sá einnig um að koma fimmtu útgáfunni fyrir á vefsetrinu til leitar. Frá 30. október 2019 hefur fimmta útgáfa Tölvuorðasafnsins verið aðgengileg til leitar í Íðorðabanka Árnastofnunar.

Útgáfur Tölvuorðasafnsins

Tölvuorðasafn 5. útgáfa 2013
Tölvuorðasafn 4. útgáfa 2005
Tölvuorðasafn 3. útgáfa 1998
Tölvuorðasafn 2. útgáfa 1986
Tölvuorðasafn 1. útgáfa 1983


Orðanefnd og ritstjóri sem unnu að fimm útgáfum Tölvuorðasafns

Hér eru upplýsingar um nefndarmennina fjóra, Baldur Jónsson, Sigrúnu Helgadóttur, Þorstein Sæmundsson og Örn Kaldalóns og einnig Stefán Briem sem vann lengi með nefndinni sem ritstjóri


Íslensk táknaheiti

Árið 2003 kom út sem Smárit Íslenskrar málefndar ritið Íslensk táknaheiti sem Orðanefnd Skýrslutæknifélagsins tók saman. Efni þess er ekki aðgengilegt í Íðorðabanka Árnastofnunar en sækja má pdf-skjal með heftinu á þetta vefsetur (Taknaheiti.pdf).


Skammstafanir

Hér er listi yfir skammstafanir sem eru notaðar í Tölvuorðasafninu.


Rit Tölvuorðanefndar

1. Skrá yfir orð og hugtök varðandi gagnavinnslu. 2. útgáfa. Skrifuð sem handrit. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. Skýrslutæknifélag Íslands. [Reykjavík] 1974.

2. Tölvuorðasafn. Íslenskt-enskt, enskt-íslenskt. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. [Ritstjóri: Sigrún Helgadóttir.] Hið íslenska bókmenntafélag. Reykjavík 1983.

3. Örfilmutækni. Íslensk-ensk orðaskrá með skýringum og ensk-íslensk orðaskrá. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman í samvinnu við nokkra áhugamenn. Tölvumál 1985, 10. árg., 2. tbl., bls. 7–25.

4. Tölvuorðasafn. Íslenskt-enskt, enskt-íslenskt. 2. útgáfa, aukin og endurbætt. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. Ritstjóri: Sigrún Helgadóttir. Íslensk málnefnd. Reykjavík 1986.

5. Tölvuorðasafn. Íslenskt-enskt, enskt-íslenskt. 3. útgáfa, aukin og endurbætt. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. Ritstjóri: Stefán Briem. Íslensk málnefnd. Reykjavík 1998.

6. Íslensk táknaheiti. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. Ritstjóri: Stefán Briem. Íslensk málnefnd. Reykjavík 2003. (PDF)

7. Tölvuorðasafn. Íslenskt-enskt, enskt-íslenskt. 4. útgáfa, aukin og endurbætt. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. Ritstjóri: Stefán Briem. Hið íslenska bókmenntafélag í samvinnu við orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands. Reykjavík 2005.

8. Tölvuorðasafn. 5. útgáfa, aukin og endurbætt. Orðanefnd Skýrslutæknifélags Íslands tók saman. Rafræn útgáfa. Tölvuorðasafnið. Reykjavík 2013. (PDF)