Ísland á möguleika á að verða leiðandi í heilbrigðistækni þar sem nýsköpun og siðferðileg ábyrgð fara saman. Sprotafyrirtækið Prescriby sýnir hvernig tækni og gagnadrifin nálgun geta hjálpað til við að stemma stigu við misnotkun ávanabindandi lyfja og stuðlað að öruggari meðferð sjúklinga.

Tæknin sem styður ábyrgð
Heilbrigðisþjónustan stendur frammi fyrir flóknum áskorunum þegar kemur að notkun á ávanabindandi lyfjum. Slík lyf geta verið ómetanleg þegar þau eru rétt notuð, en geta valdið miklum skaða ef eftirlit og skammtastýring eru ófullnægjandi. Hér kemur nýsköpunin til sögunnar.

Prescriby, íslenskt sprotafyrirtæki stofnað árið 2020, þróar stafrænt kerfi sem hjálpar læknum og sjúklingum að stýra lyfjameðferð á öruggan og gagnadrifinn hátt. Lausnin er sérstaklega hönnuð til að draga úr áhættu á fíkn og misnotkun með því að styðja við ábyrga gjöf og smám saman fágun lyfja (e. tapering) (Prescriby, e.d.).

Hvernig lausnin virkar
Prescriby býður upp á tengdan vettvang fyrir lækna og sjúklinga.

• Læknir setur upp einstaklingsmiðaða tapering-áætlun í kerfinu.
• Sjúklingur fær áætlunina í gegnum app, ásamt leiðbeiningum og áminningum.
• Læknir fylgist með framvindu í rauntíma, greinir frávik og getur aðlagað meðferð.

Kerfið byggir á öruggri gagnavinnslu og einföldu notendaviðmóti. Markmiðið er að veita læknum betri yfirsýn og tryggja að sjúklingar fylgi áætlun án hættu á ofskömmtun eða frávikum. Með gagnadrifinni greiningu getur Prescriby einnig varpað ljósi á mynstur í lyfjanotkun sem áður fóru óséð (Tech.eu, 2024).

Lausnin felur í sér nýtt samstarfsform milli læknis og sjúklings. Með því að nýta stafrænan vettvang geta báðir aðilar séð meðferðaráætlun á gagnsæjan hátt, sem eykur ábyrgð og traust. Þetta er dæmi um hvernig tæknilausnir geta bætt mannleg samskipti í stað þess að einangra notendur.

Vandinn sem þarf að leysa
Ofnotkun og fíkn vegna ávanabindandi lyfja hefur valdið samfélagslegum og efnahagslegum skaða víða um heim. Bandaríkin hafa glímt við svokallaðan ópíóíðafaraldur, þar sem tugir þúsunda látast árlega vegna ofskömmtunar. Evrópa stendur frammi fyrir vaxandi notkun lyfja eins og benzódíazepína og svefnlyfja.

Á Íslandi hefur einnig verið umræða um ofskrift lyfja og takmarkað eftirlit með lyfjanotkun. Þar gæti kerfi eins og Prescriby reynst mikilvægt verkfæri til að efla ábyrgð í meðferð og auka gagnsæi í samskiptum milli læknis og sjúklings.

Prescriby miðar að því að bregðast við þessum vanda með forvörn í stað viðbragða, að tryggja örugga notkun frá upphafi í stað þess að grípa inn í eftir á. Lausnin styður þannig bæði sjúkling og lækni með gagnsæi, öryggi og ábyrgð að leiðarljósi.

Fjármögnun og alþjóðleg sókn
Árið 2024 fékk Prescriby 2 milljónir evra í fjármögnun til að þróa lausnina frekar og hefja markaðssetningu erlendis. Fjárfestinguna leiddi norræni sjóðurinn Crowberry Capital, sem hefur áður stutt fjölmarga íslenska tæknisprota (EU-Startups, 2024).

Fyrirtækið mun nýta fjármunina til að hefja innleiðingu til Kanada og Bandaríkjanna, þar sem þörfin fyrir örugga og ábyrga lyfjastjórnun er sérstaklega mikil (Tech.eu, 2024). Með fjármögnuninni skapast einnig tækifæri til að stækka teymið í hugbúnaðar- og heilbrigðisverkfræði, auk þess að þróa frekar gagnadrifna eiginleika, svo sem mögulega gervigreindar- og greiningarþætti til áhættumats sem gætu styrkt klíníska ákvarðanatöku í framtíðinni.

Þetta markar tímamót fyrir íslenskan sprota sem sækir inn á einn flóknasta markað heims, heilbrigðisgeirann, með lausn sem byggir á trúverðugleika, gagnasöfnun og siðferðilegri ábyrgð.

Áskoranir og lærdómur
Ferill sprota á heilbrigðissviði er þó langt frá því að vera auðveldur. Prescriby þarf að uppfylla strangar reglugerðir um meðferð persónuupplýsinga, þar á meðal GDPR í Evrópu og HIPAA í Bandaríkjunum.

Þar að auki þarf að byggja upp traust bæði meðal heilbrigðisstarfsfólks og sjúklinga. Kerfið þarf að vera einfalt, áreiðanlegt og sannanlega gagnlegt í daglegu starfi. Til að ná því þarf fyrirtækið að vinna náið með læknum, heilbrigðisstofnunum og vísindasamfélaginu.

Að lokum krefst alþjóðleg útþensla fjárhagslegs og menningarlegs sveigjanleika: reglur, venjur og væntingar um lyfjameðferð eru mismunandi eftir löndum. Það krefst þess að teymi Prescriby skilji menningarlegar aðstæður og aðlaga lausnina án þess að raska meginmarkmiðinu, öruggri og ábyrgri lyfjagjöf.

Tækifæri fyrir Ísland og heiminn
Prescriby er gott dæmi um tækni sprota sem hefur samfélagslegan tilgang. Lausnin gæti orðið fyrirmynd annarra íslenskra nýsköpunarfyrirtækja í heilbrigðistækni. Með því að tengja saman heilbrigðisfræðilega þekkingu, hugbúnaðarverkfræði og ábyrgðarsýn getur Ísland orðið vettvangur fyrir þróun tæknilausna sem bæta lýðheilsu á heimsvísu.

Ávinningurinn af slíkri þróun er augljós:

• Betri meðferð og öryggi sjúklinga.
• Ábyrg lyfjagjöf og minni áhætta á fíkn.
• Gagnadrifin stefnumótun í heilbrigðiskerfi.
• Útflutningsmöguleikar íslenskrar nýsköpunar.

Auk þess getur verkefni á borð við Prescriby hvatt íslenska heilbrigðisstarfsmenn og háskólasamfélagið til að nýta gögn, rannsóknir og tækni í auknum mæli til að þróa nýjar lausnir. Það samræmist markmiðum stjórnvalda um aukna nýsköpun og stafræna umbreytingu í opinberri þjónustu.

Framtíðarsýn
Framtíð Prescriby liggur í samspili gervigreindar, gagnaöflunar og klínískrar ábyrgðar. Með því að nýta forspárgreiningar og gervigreind getur fyrirtækið hjálpað heilbrigðisstarfsfólki að sjá fyrir áhættuhópa og aðlaga meðferð í rauntíma.

Ef vel tekst til gæti Prescriby orðið fyrirmynd að nýrri kynslóð heilbrigðistækni sem ekki aðeins leysir vandamál heldur kemur í veg fyrir þau. Þannig verður nýsköpun ekki aðeins drifin af arði heldur einnig af heilsu, öryggi og trausti.

Höfundur: Daníel Már Ægisson nemandi við Háskólann í Reykjavík

Heimildir
EU-Startups. (2024, April 29). Icelandic startup Prescriby secures €2 million in funding to innovate at the root of the opioid crisis. https://www.eu-startups.com/2024/04/icelandicstartup-prescriby-secures-e2-million-in-funding-to-innovate-at-the-root-of-the-opioidcrisis/Prescriby. (e.d.). About us. https://www.prescriby.com/about-us.
Tech.eu. (2024, April 29). Prescriby raises €2M to bring addiction management platform to the US. https://tech.eu/2024/04/29/prescriby-raises-2m-to-bring-addiction-managementplatform-to-the-us/